ئەو راگەیاندنەی كە بڕیار بوو دنیا بگۆرێت، یەكەم تیشکی خۆی لە یەكێك لە رۆژەكانی ساڵی 1605 لە ستراسبۆرگ دەرخست.( ستراسبۆرگ حكوومەتێكی كۆماری ئازاد بوو لە سەدەی شازدەدا)
دیارە یووهان كارلۆسی چاپكار نەیدەزانی كە وەها كاریگەریەكی دەبێت.یووهان كارلۆس ئەو كەسە بوو كە رۆژنامەی (Relation)ی چاپ كرد.ریلەیشێن وشەیەكی لاتینیە كە لە(Relatio) داتاشراوە وبە واتای راپۆرت دانە و هەر لە بەر ئەمەش بوو كە ئەم ناوەی بۆ هەڵبژارد.ناوبراو پێرەوی لە چوار خاڵی سەرەكی راگەیاندنی مۆدێرن كرد كە بریتین لە:
1. یەكەم رۆژنامە بوو كە چەند بابەتێكی جیاوازی لە خۆ دەگرت واتە بابەتەكانی هەمەجۆر بوون.
2. گرنگی بە هەموو چین و توێژەكانی كۆمەڵگا دەدا.
3. رۆژنامەیەكی جیهانی و زانیاری بەخش بوو.
4. بەردەوام بوو لە وەشان.
ریلەیشێن یەكەمین رۆژنامەی هەفتانە
ریلەیشێن رۆژنامەیەكی هەفتانە بوو كە ماوەی 70 ساڵ بێ پسانەوە بڵاو دەبووەوە،بەڵام لە هەندێك بوارەوە لە رۆژنامەكانی ئێستا جیاواز بوو. لەو سەردەمەدا پۆستچییەكان رۆڵێكی چالاكیان هەبوو لە كۆكردنەوەی هەواڵەكاندا،ئەمەش بۆ خراپبوونی رێگاوبان وهۆیەكانی گواستنەوە دەگەڕایەوە كە دەبووە هۆی تێچوونی زۆر ویەواشی لە گەڕاندا، هەر بۆیە پۆستچییەكان هەواڵەكانیان لە كەژاوە ورێبوار و سوارەكان كۆ دەكردەوە و دەتوانین بلێین كە هەمان رۆڵی هەواڵنێرانی ئێستایان هەبوو و هەروەها لە بەر ئەوەی كە هەواڵكان بە واتای راستەقینەی وشە زۆر نەبوون، هەر شتێ تەنانەت ئەگەلر هەواڵیش نەبووبا بڵاو دەكرایەوە بە بێ ئەوەی تەنانەت پێداچوونەوەی پێدا بكرێت.
- یەكەمین رۆژنامەی فەرانسە بە ناوی (Gazette) لە ساڵی 1631 بڵاوكرایەوە.
- یەكەم رۆژنامە لە ئینگلیز، بە ناوی(Gazette oxford)لە ساڵی 1665 بڵاو كرایەوە.ئەم رۆژنامەیە لە شاری ئاكسفۆرد دەردەچوو، واتە لەو شارەی كە بنەماڵەی پاشایەتی لە ترسی بڵاو بوونەوەی تاعوون پەنایان تێ‌بردبووو.بەڵام كە دوای یەك ساڵ گەرانەوە بۆ پێتەخت(لەندەن) ناوی رۆژنامەكە گۆردرا بۆ(London Gazette).
- لە وڵاتی سوید یەكەم رۆژنامە بە ناوی (post-och inrikes tidningar)لە ساڵی 1645 بڵاو بووەوە و بە كۆنترین رۆژنامە دادەنرێت كە تا ئێستاش بە بەردەوامی لە وەشان بەردەوامە.
- 50 ساڵ دواتر رۆژنامە گەیشتە وڵاتی ئامریكا.لە ساڵی 1690 رۆژنامەی (public occurencec)لە شاری بۆستۆن چاپ و بڵاو بووەوە،بەڵام بە داخەوە دوای دەركردنی یەكەم ژمارە،بەخێرایی داخرا،هەر بۆیە ساڵی1734 بەساڵی دەست پێ كردنی بڵاو بوونەوەی رۆژنامەی مۆدێرن لە ئامریكا دەزانرێت ،واتە ساڵی لە دایك بوونی رۆژنامەی هەفتانەی نیویۆرك(new York weekly journal).
- یەكەم رۆژنامە لە كانادا لە ساڵی 1752 بە ناوی(Halifax gazette) دەرچوو.
- یەكەم رۆژنامە لە نیوە گۆی رۆژهەڵاتی زەوی (سیدنی گەزێت نیوساوت ئەدڤێرتایمز) بووكە لە ساڵی 1803 لە ئۆسترالیا دەردەچوو.
- لە هیند رۆژنامەی (Bombay samachar) بە دوو زمانی ئینگلیزی و گەجێراتی ، كەزمانی باكووری رۆژئاوای هێندە، بڵاو بووەوە ولە ژاپۆن رۆژنامەیەك بە ناوی(nichi nichi) دەرچوو.
- لە دایك بوونی رۆژنامە بە واتا هەنووكەییەكەی لە ساڵی1650 بوو،كە لە لایزیكی ئاڵمانیا رۆژنامەی (Einkommnde zeitungen) دەرچوو.ئەم رۆژنامەیە لە هەفتەیەكدا 6 ژمارەی لێ دەردەچووكە چوار لاپەرە بوو و قەبارەكەی 5/31 لە 17 c.mبوو.هەر چەندە لە سەرەتاوە رۆژنامەكان لە باری ژمارەوە زۆر نەبوون ،ئەوانەی كە بە زمانی ئاڵمانی رۆژنامەیان دەخوێندەوە بە رادەی پێویست رۆژنامەیان لە بەر دەستدا بوو بۆ خوێندنەوە.لە سەرەتای سەدەی هەفدەدا نزیك بە هەفتا رۆژنامە بە زمانی ئاڵمانی دەردەچووكە لە رێژەی ئەو رۆژنامانەی كە لە دەرەوەی ئاڵمانیا دەردەچوو زۆرتر بوون.تیراژی هەر كام لەم رۆژنامانەگەلە،300 تا 400 دانە بوو،كە لە لایەن 200 تا250 هەزار نەفەرەوە دەخوێندرانەوە و لە بەر ئەوەی كە هەموو كەسێك توانای كرینی رۆژنامەی نەبوو هەر دانەیەكیان چەند جار دەستاودوست دەكرا وهەروەها بە هۆی نەخوێندەوار بوونی سێ یەكی خەڵك،لە قاوەخانە و شوێنە گشتیەكاندا نەفەرێ دەیخوێندەوە بۆ ئەوانی دیكە ولە سەر دوایین هەواڵ و گۆرانكاریەكان دەدوان و شرۆڤەیان دەكرد،مامۆستای زانكۆ و پرۆفسۆرەكانیش لە وانە گوتنەوەدا، لە راپۆرت و زانیاریەكانی ناو رۆژنامەكان كەلكیان وەردوەگرت.
لە ئاكامی چوونە سەرەوەی ئاستی تێگەیشتن و زانیاری خەڵك،پێشوازییەكی زۆرتر لە خوێندنی رۆژنامە كرا و حەز و ئارەزووی خەڵك لە خەرج كردنی پارە،بۆ كبرینی رۆژنامە تا دەهات پتر دەبوو.لە دەوروبەری ساڵی 1800 رۆژنامەی Hambuger unparthey ische correspondentنزیكەی 4هەزار نەفەر خوێنەری هەبوو و چوار هەزار دانە لەم رۆژنامەیە،كە لە لای ئەورووپیەكان وەكوو سەرچاوەیەكی باوڕپێكراوی هەواڵ و زانیاری وابوو،دەنێردرا بۆ وڵاتانی دیكەی ئۆرووپایی.ئەم رۆژنامەیە توانی بۆ یەكەمین جار،ئەو رۆژنامەنووسگەلەی كە تاقەسەرچاوەی داهاتیان لە رێگەی رۆژنامەنووسیەوە بوو، لە دەوری خۆی كۆبكاتەوە.
لە ناوەڕاستەكانی سەدەی نۆزدەدا دەركەوت كە هیچ شتێك ناتوانێت ببێت بە لەمپەر لە رێگای پێشكەوتن وگەشەكردنی رۆژنامەدا،بە كارهێنانی شێوازی نوێ بۆ درووست كردنی كاغەز و تێكەڵ كردنی ناوەرۆكی بابەتەكان لە ریكلام،بووە هۆی درووست بوونی سەرچاوەیەكی نوێی داهات بۆ رۆژنامە و رۆژنامەوانان و لە ئاكامدا نرخی رۆژنامەكان دابەزی و بووە هۆی ئەوەی خەڵكی زۆرتر بتوان بیكرن وكەلكی لێوەربگرن و هەروەها پێشكەوتن لە بواری تەنەلۆژیای چاپی،رۆلێكی بەرچاوی هەبوو لە گۆرینی رۆژنامە بۆ ئامڕازێكی راگەیاندنی گشتی.
تایمزی لەندەن ویەكەمین ئامێری چاپی دوو سیلاندری
فریدریك كۆئینگ لە ساڵی 1814 ئامێرێكی چاپی درووست كرد كە لە دوو سیلاندر پێكهاتبوو و بە هێزی هەڵم كاری دەكرد كە دەیتوانی لە یەك كاتژمێردا1100 لاپەرە چاپ بكات.
رۆژنامەی تایمزی لەندەن یەكەم رۆژنامە بوو كە ئەم ئامێرەی بە كار هێنا و لە 28ی نوامبری 1814 ، لە ماوەی چەند كاتژمێرێكدا 4هەزار دانە رۆژنامەی چاپ كرد.
لە ساڵی 1845 كۆمپانیای (Augsburg machinen fabric) دامەزرا و تا ساڵی 1872 توانی 750 ئامێری چاپی ئۆتۆماتیكی سیلاندری لە ئاڵمانیا و دەرەروەی ئاڵمانیا بفرۆشێت.
لە سەدەی نۆزدەهەم دا جۆن ڤۆلتێری یەكەم ئامێری چاپی سیلاندری تایبەت بە رۆژنامەی درووست كرد، كە دواتر بە ناوی ئامێری چاپی ڤۆلتێرەوە ناسرا و بۆ یەكەم جار لە لایەن تایمزی لەندەنەوە كەلكی لێوەرگیرا.
ماوەیەك دوای ئەوە لە پیشانگای جیهانی ڤیەنا دا لە ساڵی 1873 ،كۆمپانیای ماشین فابریك ئێگسبێرگ ئامیچرێكی بچووكتری درووست كرد، كە وەكوو ئامێرە كەی ڤۆلتێر كاری دەكرد، بوڵام بەو جیاوازییەوە كە كارپیچكردنی ئاسانتر بوو و هەروەها لە ملوەی یەك كاتژمێردا 12 هەزار لاپەرەی پشتوڕوو چاپ دەكرد.
گەشە كردنی خێرا لە بواری رۆژنامە ماشین فابریك ئێگسبێرگی(ناوەكەی گۆراوە بۆ پلائێن مان رۆلەند) ناچار كرد،بیر لە درووست كردنی ئامێرێكی نوێی چاپ بكاتەوە و بەم شێوەیە رۆتاپلاندا لە ساڵی 1897 وەكوو ئامێرێكی پرۆفشناڵ پێشكەش بە بواری رۆژنامەگەری كراو لە ساڵی 1912 یەكەمین ئامێری رۆل ئۆفیستی درووست كرد، هەنووكە پتر لە سێ یەكی رۆژنامەكانی دنیا بە ئامێرەكانی ئۆفێست مان رۆلەند چاپ دەبن.
18000هەزار رۆژنامە لە جیهاندا
لە گەشەكردنی سەركەوتووانەی رۆژنامەكاندا كە ماوەی چوار سەدەیە درێژەی هەیە، بە تەنیا شێواز و پرۆسەكانی بەرهەمهێنان نەگۆراون، بەڵكوو رۆژنامەكانیش ئاڵووگۆری بنەرەتییان بە سەردا هاتووە.
رۆژنامە هەر لە سەرەتای سەرهەڵدانیەوە لە ستراسبۆرگ،ئەو كات كە پۆستچییەكان ئەركی پەیامنێریان دەگێرا و پەیامەكان بە بێ پێداچوونەوە وپێ زیادكردنی شرۆڤە وخوێندنەوەی رووداو چاپ دەكران،پرۆسەی پۆخت بوون وبوون بە ئامرازێكی راگەیاندنی گشتی دەپێوا،بۆ ئەوەی راكەیاندنێك بێت كە لە هەموو جیهاندا بەرگری لە ئازادی بكات.بە درێایی چەند سەدە شانبەشانی گۆرانكاریە كۆمەڵایەتی،ئابووری و فەرهەنگییەكان رۆشتووە و جاری واش هەبووە كە دیاریكەری رێبازی گۆرانكاریییەكان بووە.
رۆژنامە لە یادی 400 ساڵەی لە دایكبونی دا، بووەتە ئامرازێكی راگەیاندن كە ەل بواری شێوازەكانی خستنە رووی پسپۆرانەی بابەتەكانەوە زۆر دەوڵەمەندترە لە پێشوو و بە ئاسانی دەخوێندرێتەوە و لە باری وێنە ورازاندنەوەی لاپەرەكانیەوە گونجاوە و زیاتر لە یەك ملیار بەرگی لە 200 وڵاتی جیهاندا بڵاوە.
ئەنجۆمەنی جیهانی رۆژنامەكان(WAN)18هەزار رۆژنامە لە تەواوی دنیادا نوێنەرایەتی دەكات و لە هەمان كاتدا 6500 رۆژنامەش لە دەرەوەی ئەم چوارچێوەیە كار دەكەن كە هەموویان رۆژنامەی رۆژانەن.
رۆژنامە لە سەردەمی زانیارییەكاندا
رۆژنامەكان دەمێكە لە لایەن رادیۆ،تەلەڤزیۆن و ئینتەرنێتەوە تووشی ركابەرێتیەكی دژوار بوونە بەڵام سەرەرای ئەوەش، تا ئێستا ئەو چارەنووسە رەشەی كە بۆ رۆژنامە چاوەڕوان دەكرا نەهاتووەتە دی .
رۆژنامە ئەلەكترۆنی و كاغەزییەكان وەكوو دوو ئامرازی راگەیاندنی تەواوكەری یەكتر بڵاو دەبنەوە و چۆنایەتی(كواڵێتی)چاپ هیچ كاتێك نەگەیشتۆتە ئەم ئاستەی ئێستا.بەڵام سەرەرای ئەوەش رۆژنامەكان لە چەند ساڵی رابردووەوە،بە تایبەتی لە وڵاتانی پیشەسازی رۆژئاوادا تووشی لاوازی و دابەزینی رێژەی خوێنەران بوونە.زانیارییەكان بەلێشاو بەرەو ئینتەرنێت بەڕێ دەكرێن و نەوەی خولیای ئینتەرنێت رۆژبەرۆژ ژمارەیان زۆرتر دەبێت.ئایا رۆژە پر لە شكۆ و شانازییەكانی رۆژنامە روو لە كۆتاییە؟
ژیانەوەی رۆژنامە لە چین و هێند
گۆمانی تێدا نیە كە شێوازەكانی گەیاندن گۆرانیان بە سەردا هاتووە و ئەم گۆرانكارییانەش درێژەیان دەبێت. لە كاتێكدا كە بە كارهێنانی ئامرازەكانی راگەیاندن لە سەرەتاكانی سەدەی بیست و یەك، 50كاتژمێر لە هەفتەدا هەڵكشانی بووە بە بەراوەرد لە گەڵ سەرەتاكانی سەدەی بیستەم دا،رۆژنامەكان دەسكەوتێكی ئەوتۆیان نەبووە(لە باری زۆر بوونی خوێنەرەوە)،بەڵام سەررەرای ئەوەش دەكرێت بە داهاتووی رۆژنامە گەشبین بین.بە گوێرەی ئەو راپۆرتەی كە ئەنجۆمەنی جیهانی رۆژنامەكان بڵاوی كردووەتوە،داهاتی بانگەشە(ریكلام)لە رۆژنامەكان لە ساڵی 2003 دا%2 زیادی كردووە بە بەراورد لە گەڵ ساڵی 2002 وهەروەها تیراژی رۆژنامەكانیش لە ئاستی جیهانیدا،لە ساڵی 2003دا %12 دابەزیوە بە بەراورد لە گەڵ ساڵی 2002 .
پڕتیراژترین وڵاتی دنیا لە باری فرۆشتن و بەكارهێنانی رۆژنامەوە وڵاتی چینە، بە فرۆشتنی 85 میلیۆن بەرگ رۆژنامە لە رۆژدا، سەرەڕای ئەوەی كە لە هێند ئەم ژماەرەیە72 میلیۆن بەرگە ودەكەوێتە پلەی دووەمی جیهانەوە لە باری خوێندنەوە و فرۆشتنی رۆژنامە لە رۆژدا.
چاوخشاندنێك بە سەر وڵاتانی دیكەدا پۆتانسیلی رۆژنامەمان بۆ دەردەخات.لە سیرالیۆن كە هەژارترین وڵاتی دنیایە وئاستی نەخوێندەواری %85 ە،ژمارەی رۆژنامەكان لە 12 دانە لە ساڵی 1997 بۆ50 بڵاوكراوە لە ساڵی2005 زیادی كردووە.
لە ئەفغانێستانكە ئاستی خوێندەواری لە سەتا بیستە،لە ساڵی 2002 نزیكەی 256 بڵاڤۆك بڵاو دەكرایەوە كە150 دانەیان لە كابۆلی پێتەخت دەردەچوو.لە وڵاتی سێنێگال رۆژنامەكان لە گەڵ كەمی كڕیار بەروڕوون وئەمەش بە چاوخشاندنێك بە باری ئابووری ئەو وڵاتەدا بۆمان دەردەكەوێت كە شتێكی ئاساییە،پوونكە نرخی یەك رۆژنامە یەكسانە بە نرخی یەك كیلۆ برنج. بەڵام سەرەرای ئەوەش رۆژنامەكانی سێنێگال بە بەردەوامی دەخوێندرێنەوە و نزیكەی %60 خوێنەرانی رۆژنامە لەم وڵاتەدا رۆژنامە لە خەڵكی تر وەردەگرن بۆ خوێندنەوە.
بەرهەمهێنەرانی رۆژنامە و بابەتەكانی رۆژنامە لە سەردەمی زانیاریدا بەرەو كوێ دەچن؟
رۆژنامەكان نزیك بە 400 ساڵە لە هەموو دنیادا ئاراستەكانی رای گشتی دیاری دەكەن و هێشتا لە شێوازە راگەیاندنە باوڕپێكراو و لاینگردارەكانن لە بواری گەیاندنی زانیاری دا.گرنگترین ئەركی بەرهەمهێنەرانی رۆژنامە راگرتنی ئەو پێگەیەیە.بە گوێرەی ئەو زانیاریانەی كە لە نوێترین توێژینەوەی ئەنجۆمەنی جیهانی رۆژژنامەكان لە بواری پرۆسە رۆژنامەوانیەكان بە دەست هاتووە و بە پێ‌قسەكانی تیمۆتی بالدوین كە بەرێوەبەری ئەم ئەنجۆمەنەیە: هەنووكە بەرێوەبەرانی رۆژنامەكان زۆرتر لە هەمیشە هەوڵ دەدەن ، تا بە پشتبەستن بە شێوازی نوێ و ستراتێژییە جیاوازەكان ،خوێنەری زۆرتر بۆ لای خۆیان رابكێشن.زۆربەی لە رۆژتامەكان بە مەبەستی تێركردنی حەز و ئارەزووەكانی خوێنەرەكانیان ،دەستیان دایە گۆرانكاری گشتی و بنەڕەتی لە رۆژنامەكەو چاپكردنی بە شێوەی رەنگی وبە كارهێنانی شێوازی نوێ لە دیزاین و گۆرانكاری لە لاپەرەكانی رۆژنامەكە بە مەبەستی راكێشانی سەرنجی لاوان بۆ لای خۆیان. یەكێك لەم رێگاگەلە بڵاو كردنەوەی رۆژنامەیە لە وێستگەی شەمەندەفەر و مێترۆدا بە بێ بەرامبەر.
داهاتی ریكلام لە رۆژنامە مەجانیەكان دا لە ماوەی یەك ساڵدا %5/1 هەڵكشانی بە خۆیەوە بینیوە وچاوەروان دەكرێت لە ماوەی 5 ساڵدا %6/22 بەرز بێتەوە.
چاپكەری سویدی بڵاڤۆكی بێ بەرامبەری مێترۆئینتەرناشناڵ، رۆژانە 5/5میلیۆن دانە لە بڵاوكراوەكەی خۆی لە 16 وڵاتدا بڵاو دەكاتەوە.هەر بۆیە دەتوانین بڵێین كە داهاتووی رۆژنامە جێگەی ئۆمید و گەشبینی تێدایە.
رۆژنامە بە گوێرەی داواكاری
كاتێك كە مرۆڤ لە وڵاتی خۆی نیە دیتنی رۆژنامەیەك بە زمانی خۆی دڵشادی دەكات،هەر بۆیە میوانەكانی هۆتێلەكان لە گشت دنیادا،بە گەرموگوڕییەوە پێشوازی لەNews paper direct دەكەن.
نیووزپەیپێر دایرێكت ناوی خزمەتگوزارییەكە كە 200 رۆژنامە لە 35 وڵاتی دنیا بە زمانی جۆراوجۆرەوە كۆدەكاتەوە ودەیخاتە بەر دەستی لاینگرانی رۆژنامە.بنەمای ئەم بیرۆكەیە دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی 1999 و وڵاتی كانادا كە لە لایەن كۆمپانیایەكەوە لە شاری ڤەنكووڤەر ئەنجام درا. ئەم كۆمپانیایە كە دەفتەری نوێنەرایەتیی لە شاری نیویۆرك هەیە،رۆژنامەكان بە شێوەی دیجیتالی پێشكەش بە رۆژنامەخوێنەكان دەكەن لە هەموو دنیادا.هەر كەس لەگەڵ ئەم كۆمپانیایە پەیماننامە واژوو بكات واتە ببێت بە بەشداربوو،پیداویستیەكانی(hard ware)و (soft ware) كەلكوەرگرتن لە خزمەتگوزاریەی بۆ دابین دەكرێت و بەم شێوەیە دەتوانێت ئەو رۆژنامانەی كە حەزی لێیەتی لە ئینتەرنێتەوە وەربگرێت و رایكێشێت.(پرینتی بكات).راكێشراوی ئەم رۆژنامانە لە قەبارەی A3 دایە و لەباری سیما و روومەتەوە وەكوو رۆژنامە سەرەكییەكەیە.هەنووكە ئەم خزمەتگوزاریە جگە لە میوانخانەكان، لە كتێبخانە،دامەزراوەكانی توێژینەوە وهیڵە ئاسمانی و دەریاییەكانیش كەلكی لێوەردەگیرێت.
بەسەرهاتی پر لە هەورازونشێوی رۆژنامە
رۆژنامەی Relationبە واتای پێوەندی یان گەیاندن،لە مانگی ژوونی ساڵی 1605 لە شاری ستراسبۆرگی ئاڵمانیای ئەو كات و فەرانسەی ئێستا،چاپ كرا. ریلەیشێن یەكەمین رۆژنامەی گشتی بوو كەتایبەت نەبوو بە هەواڵەكانی كۆشكی پاشایەتی و دەسەڵاتی ناوچەیی وپێداهەڵگوتن بە دەسەڵاتبەدەستان.هەموو جۆرە هەواڵێَكی سەبارەت بە هەر كەسێك كارێكی گرنگی كردبا یان دەیتوانی بیكات بەڵام نەیدەكرد،بڵاو دەكردەوە ودەتوانین بڵێین كە بڵاڤۆكێكی بازرگانی بوو بە نرخێكی دیاریكراوەوە و هەروەها یەكەمین رۆژنامەی رۆژانەش بوو.مێژووی بڵاوكردنەوەی رۆژنامە زۆر لە ریلەیشێن كۆنترە. - لە سەردەمی ژوولیووس سێزاردا،بڵاڤۆكێك لە شاری رۆما دەردەچوو بە ناوی (ئاكتە دیوورنا) كە لە سەرەتاكانی دەستبەكاربوونی، بەتەنیا كار و بریارەكانی سێزاری تێدا چاپ دەبوو،بەڵام دواتر چالاكییەكانی سێناو حكوومەتیشی پێ زیاد بوو و ناوەكەی گۆردرا بۆ ئاكتە سێناتۆس.ئەم بڵاڤۆكە دەستنووسە لە چەند شوێنێكی گشتی لە ناو شاردا و لە شوێنێكدا كە لە بەرامبەر با و باران بپارێزرێت، هەڵدەواسرا و بۆ ئەوەی زۆرترین خەڵك بتوانن بیخوێننەوە.
-لە سەدەی سێهەمی زایینی دا، بە بڕیاری ئەردەشێری پاپەكان (تێبینی وەرگێڕ:دامەزرێنەری ئیمپراتوووریەتی ساسانی كە كورد بوو) بڵاڤۆكێك بڵاو دەكرایەوە بە ناونیشانی (رۆزنامەك) و بۆ هەندێك كەسایەتی ناودار و ناسراو دەنێردراز ناوەرۆكی ئەم بڵاڤۆكە بریتی بوو لە :چالاكییەكانی كۆشكی پاشایەتی،حكوومەت و مۆبدان مۆبد(لە مۆگ پتان مۆگ پت وەرگیراوە و بە واتای سەرۆك قەشەی زەردەشتییەكانە) . وەشانی ئەم بڵاڤۆكە تا ناوەڕاستەكانی دەسەڵاتی خۆسرۆ پەرویز درێژەی هەبوو.
-لە ساڵی 713ی زایینی لە بیژینگ(پەكین سەرباژێری وڵاتی چین)بڵاوكراوەیەك وەكوو رۆژنامەكیزەردەشتیەكان دەرچوو بەڵام بەو جیاوازیەوە كە جاروبار بابەتێكی سەبارەت بە خەڵكی ئاسایی بڵاو دەكردەوە.ئەم بڵاڤۆكە سەرەتا بە شێوەی دەستنووس بوو بەڵام دوایی بەشێوەی چاپی بڵاو كرایەوە.بۆ ئەنجام دانی ئەم كارە سەرەتا بابەتەكەیان لە سەر تەختەیەك دەنوووسی و دەوروبەری نووسراوەكەیان هەڵدەكەند(قووڵیان دەكرد) و سۆباغیان لێ دەداو دوایی لە سەر كاغەز چاپیان دەكرد و بڵاویان دەكردەوە.چینیەكان پێش دەركردنی ئەمبڵاوكراوەیە كاغەز و سۆباغ لە لایان ناسابوو.
لە فەرهەنگنامەی كتێب و چاپ دا ناوی ئەم بڵاڤۆكە (كای یووهانە) كە پێدەچێت لە ناوی مانگی دەرچوونەكەیەوە هاتبێت.
-دیسان دەكەرێینەوە بۆ ساڵی 1605 و رۆژنامەی ریلەیشێن،واتە ئەو رۆژنامەیە كە یووهان كارلۆس بڵاوی كردەوە و ئێستا بە دایكی هەموو رۆژنامەكان ناوی لێ دەبرێت.
-لە ساڵی 1621 لە لەندەن بڵاڤۆكی گشتی بە ناوی correntلە چاپ درا ویەكەمین رۆژنامە لە فەرانسە بە ناوی گازێت لە ساڵی 1631 دەرچوو. لە ساڵی 1646 لە ولاچتی سوید بڵاوكراوەیەك دەرچوو بە ناوی (پۆست ئیندیچكس تێنینگار )كە تاێستاش بێپسانەوە لە وەشان بەردەوامە.
لە سەرەتای سەدەی 18دا رۆژنامەوانی وەكوو پیشەیەكی گشتگیر و ئاسایی چاوی لێ دەكرا وهێدیهێدی یاساو رێساكانی تایبەت بە رۆژنامەوانی دیاری دەكرا تا ئێستا كە وای لێ هاتووە كە بە دەسەڵاتی چوارەم ناوی لێ دەبرێت و ئەركە سەرەكییەكەی بریتییە لە بەرگری كردن لە گەل و وڵات.
هەموو ساڵێك ئەنجۆمەنی جیهانی رۆژنامەكان ، رێو رەسمی ساڵانەی خۆی بە بۆنەی ، لەدایك بونی رۆژنامەی ریلەیشێن لە شاری ستاسبۆرگ، بەرێوە دەبات.
لە كۆبوونەوەكانی ئەم ئەنجۆمەنەد،ئامار،كێشەكان و پێشكەوتنەكانی رۆژنامەوانی لە ماوەی ساڵی پێشوودا دەخرێتەبەر باسو توێژینەوە.لە كۆبونەوەی ساڵی 2004دا 1300 سەرنووسەر و بەرێوەبەری رۆژنامە لە 81 وڵاتی دنیا بەشدارییان كرد.بەگوێرەی ئامارە فەرمییەكانی ئەم ئەنجۆمەنە لە ساڵی 2004:لە تەواوی دنیادا6580 رۆژنامەی رۆژانە(ئەوانەی كە لە هەفتەیەكدا شەش ژمارەیان لێ دەردەچێت)بڵاو دەكرێتەوە و رۆژانە 395 میلیۆن دانەیان لێ دەفرۆشرێت وهەر وەها نێونجی تیراژی هەر رۆژنامەیەكی لە ساڵی 2003 تا2004 زۆرتر لە 60 هەزار دانە لە رۆژ دا راگەیاندووە،بە تەنیا ئەو شوێنانە نەبێت كە رێژەی دانیشتوانی خوێندەوار و رۆشنبیری، لە 300هەزار نەفەر كەمترن . ئەم ئەنجۆمەنە ئەم بە ناوی هێمای نەخۆشی رۆژنامەوە لە سەر ئەم شوێنانەی دواوە.هەر بە گوێرەی ئەم ئامارگەلە ، ژمارەی خوێنەرانی رۆژنامە لە ژاپۆن لە هەموو وڵاتانی دنیا پترە و بەرامبەرە لە گەڵ %64ی هەموو بە تەمەنەكانی ئەم وڵاتە وهەروەها پڕتیراژترین رۆژنامەكانی دنیاش لە وڵاتی ژاپۆن دەردەچن.ئەگەر ئەم ژمارەیە بەراورد بكەین لە گەڵ وڵاتی ئامریكادا دەكاتە %23.
ا 85میلیۆن نەفەر چینی،72میلیۆن هێندی،نزیكەی 70میلیۆن ژاپۆنی و 57میلیۆن ئامریكایی لە ماوەی یەك رۆژدا رۆژنامە دەكرن.لە ساڵی 2003 تیراژی رۆژنامەكان لە ئەورووپا%4/1 و لە ئامریكا %2/0 دابەزیوە و هۆكاری ئەم دابەزینە ركابەرێتی وێبلاگ وسایت(ماڵپەر)،رادیۆ و تەلەڤزوون نادێر كراوە.
كۆنگرەی 57ی ژوورنالیستەكان كە لە ئێستانبۆل بەرێوە چوو،پێشنیار دەكات : رۆژنامەكان هەوڵبدەن تەواوكەری (مكمل) رادیۆ، تەلەڤزیۆن و وێبلاگەكان بن وبابەتگەلێك بڵاو بكەنەوە كەلە توانای ئامرازەكانی دیكەی راگەیاندندا نەبێت بۆئەوەی ركابەرێتییەكە تووندتر بێت.بەڵام هەندێك لە رۆژنامەكان توانای ئەم ركابەرێتی كردنەیان نەبووو ولە كاری خۆیاندا سەركەوتوو نەدەبوون.هەر بۆیە پێشنیارێكی دیكە كرا كەشرۆڤەكارەكان و وتارنووس و رۆژنامەنووسە بە ئەزموونەكان،سەرەتا بابەتەكانیان لە رۆژنامە بڵاو بكەنەوە ،دواتر بیخەنە سەر وێبلاگ و ماڵپەر.بەڵام ئەم بیرۆكەیەش كاریگەرییەكی ئوتۆی لە سەر بردنە سەرەوەی تیارژی رۆژنامەكان نەبوو، هەر بۆیە تەنیا كارێك كە رۆژنامەكان دەتوانن بیكەن لە بەرامبەر ئامرازەكانی تری گەیاندندا ، داهێنانی نوێ و راگرتن و نەدۆراندنی رۆژنامەنووسە پسپۆر و بە ئەزمووونەكانیانە.
چ كەسانێك رۆژنامە دەخوێننەوە؟
لە ئاكامی راپرسییەك كە لە مانگەكانی مارچ،ئاپریل و مەی لە ساڵی 2004 لە 14 وڵاتی دنیا كراوە،خەڵك لە دەیەی یەكەمی سەدەی 21دا هەواڵە نوێیەكان لە رادیۆ و تەلەڤزیۆنەكان وەردەگرن نەوەكوو لە رۆژنامەكانەوە.بە پێشكەوتنی تەكنۆلۆژیا،رادیۆ لە سەعاتی دەستی ومۆبایل و تەنانەت لە قەلەمدا درووست كراوە و وەرگرتنی هەواڵی نوێ لەم ئامێرەوە ئاسانترە لە رۆژنامە وهەروەها كرینی تەلەڤزیۆنی گیرفانی و ئەو مۆبیلانەی راستەوخۆ پێوەندییان هەیە بە سەتەلایت و تۆری ئینتەرنێتەوە، كاری ركابەرێتی كردنی رۆژنامەی قورس و گران كردووە.هەروەها سەرچاوەكی تری هەواڵی نوێ دامەزراوەكانی كۆكردنەوەی هەواڵ و وتارن،كە لە كەمترین ماوەدا ،تازەترین هەواڵكان بۆ داواكارەكان دەنێرن.ئەم دلمەزراوانە بە گوێرەی داوكاری خوێنەران،نوێترین هەواڵ و بۆچوونەكانی ناو رۆژنامەیان بۆ دەنێرن وهەر تاكێك دەتوانێت هەر كاتێك ئارەزووی هەبوو هەر هەواڵ یان وتارێك كە لە راگەیاندنەكانی جیهاندا بڵاو دەكرێتەوە دەست بخات و بیبخوێنێتەوە.لە ئەنجامی ئەم راپرسیەدا هاتووە كە: لە باروودۆخی سەدەی بیست و یەكدا خوێنەرانی رۆژنامە كەسگەلێكن كە خوازیاری راپۆرتی شرۆڤەكارانە، وتار ،نامەكانی خەڵك،سێمینار،وتووێژی سەرشەقام(وەرگرتنی بۆچوونی خەڵك سەبارەت بەبابەتێك،پرۆژەیەك یان كردەوەیەك) و ئەو بابەتانەی كە پێوەندی بە وردەكارییەكانی ژیان وچالاكییەكانی كۆمەڵگە شارستانییەكانن.
لەم شێوەیە دەتوانین بڵێین كە خەڵك لە دەیەی یەكەمی سەدەی بیستەم دا،ئەو شتەیان لە رۆژنامە دەوێت كە نەوەی پێش خۆیان هەمان شتیان لە گۆڤارەكان دەویست.بۆ وێنە كاریكاتۆر شتێك نیە كە بكرێت لە رێگای ئامرازە نوێیەكانی گەیاندنی زانیارییەوە وەدەست بكەوێت و یان بیرەوەری تاكەكان ودیمەنە كۆنەكانیش بە هەمان شێوە.هەر بۆیە نووسەرانی رۆژنامە دەبێت بە دوای وەها بەڵگەگەلێك دا بگەڕێن.
رۆژنامەی تایبەت(پسپۆری )
نۆڤامبری 2004 پیتێر كۆكس،رۆژنامەوانی ئامریكایی دوای دەیان ساڵخەبات لە پێناو بە درووست نیشاندانی ئەو بۆچوونەی كە هەندێك رۆژنامە دەبێت، تایبەت بە لێدوان لە سەر یەك بابەت بێت، لە تەمەنی 67ساڵیدا كۆچی دوایی كرد.
كۆكس كە پێشتر بەڕێوەبەری رۆژنامەیەكی گەورە بوو،گەیشتبووە ئەو ئاكامە كە رۆژنامەی تاك بابەتی دەتوانێت خزمەتی زۆرتر بكات بە كۆمەڵگا لە بوارێكی تایبەتیدا.بۆ میناك رۆژنامەی وەرزشی لە بواری وەرزش،رۆژنامەی پەروەردەیی لە بواری چاككردنی چۆنیەتی پەروەردە و رۆژنامەی پزیشكی لە بواری ناساندنی ئەم زانستە بە خەڵك ونیشانەكانی نەخۆشیەكان و رێگاكانی پێشگیری لە تووشبوون بەم نەخۆشییانە.
هەر وەها كەسی خوێنەر دەتونێت وێرای كڕینی رۆژنامەیەكی گشتی،بە پێ حەز وئارەزووی خۆی بۆ بوارێكی تایبەتی،رۆژنامەیەكی تایبەت بەو بوارەش بكڕێت.
كۆكس هەروەها لە سەر ئەو بڕوایە بوو كە رۆژنامە پسپۆرییەكان دەتوانن،ئەو بابەتانەش بنووسن كە پێوەندی بە پسپۆری رۆژنامەكەوە نیە بەڵام بە كورتی و هەروەها پێوابوو كە یارمەتییەكانی حكوومەت و دامەزراوەكانی تربە تەنیا دەبێت بەو رۆژنامە و گۆڤارانە بدرێت كە باس لە بابەتێكی تایبەتی دەكەن بۆ گەشەپێدانی پەروەردەی گشتی و مسۆگەر كردنی پێداویستیەكانی ئەندامانی كۆمەڵگا.
كۆكس بۆ بە ئەنجام گەیاندنی بۆچوونەكەی خۆی لە بەرێوەبەرایەتی كردنی ئەو رۆژنامەیە كە كاری تێدا دەكرد كشایەوە و رۆژنامەیەكی دامەزراند كە تایبەت بوو بە هەواڵ وبابەتەكانی تایبەت بە ژینگە.ئەم رۆژنامەیە كە ناوی (مین تایمز) لە ساڵی 1978 دەرچوو و بابەتەكانی تایبەت بوون بە ژیان بە سەر بردن لە ژینگە،لە خۆراك و خانووەوە بگرە تا ئاژووتنی ئۆتۆمبێل و كەش و هەوا.
بیرۆكەكەی كۆكس دوای چەندەها ساڵ لە وڵاتانی جیهان بە گشتی و لە وڵاتانی ئاسیایی دا بە تایبەتی،تا رادەیەكی زۆر كەلكی لێوەرگیراوە و سەركەوتوو بووە.
و؛ عه‌لی
سەرچاوە: وێبسایتی تفاهم
یەکەمجار کلیک بکە لەسەر دروستکردنی حساب
